بازیهای فکری و بومی سیستان و بلوچستان که اوج فرهنگ و تمدن کهن سرزمین آریایی را در این گوشه از کشور نشان می‌دهد به علت بی‌توجهی و روزمرگی مسئولان فرهنگی رو به فراموشی و نابودی است.
سیستان سرزمینی دارای تمدن کهن و فرهنگی اصیل است که از زوایای مختلف دارای اهمیت زیادی است، آثار تاریخی منحصر به فرد بیش از پنج هزار سال قدمت، جاذبه‌های طبیعی و فرهنگ اصیل و کهن سیستان، مشتاقان به تاریخ و فرهنگ را به سوی این دیار می‌کشاند.
یافته باستان شناسی در زابل نشان از اوج هوش و پرتعداد بودن بازیهای بومی و محلی سیستان و بلوچستان است
مطالعه بر روی ابعاد مختلف تمدن و فرهنگ سیستان اوج هنر و استعداد مردمان این سرزمین آفتاب را در گذشته‌های دور به ما نشان می‌دهد، چنانچه در یافته‌های شهر سوخته اندیشه کنیم در می‌یابیم که بشر ساکن در این محوطه منحصر به فرد پنج هزار ساله به جزو پیشرفت در حوزه تمدن، فرهنگ، هنر، علم، تجارت و صنعت در فراهم ساختن محیطی مفرح و سرگرم کننده برای خود نیز موفق بودهاند.
بر اساس یافته‌های باستان شناسی در شهر سوخته زابل تخته نردی پیدا شده که اوج هوش و سرگرمی مردمان سیستان در پنج هزار سال قبل را نشان می‌دهد، یافتن این تخته نرد که به گفته کارشناسان قدیمی‌ترین بازی فکری دنیا به شمار می‌رود گواه این است که تفریح و سرگرمی در بین آن تمدن عظیم از جایگاه خاصی برخوردار بوده است.
این تخته نرد در واقع یک نوع بازی ریاضی محسوب میشود و ارتباط زیادی با هوش داشته است. البته در دوره‌های بعدی نیز تا ظهور اسلام و پس از آن تا دوران معاصر به بسیاری از موارد فرهنگی و خرده فرهنگی می رسیم که بازیهای محلی اصیل از جمله آنها به شمار مى‌روند.
در سالیان دور حدود 90 بازی بومی و محلی در سیستان و بلوچستان وجود داشت
کارشناسان میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان می گویند: مطالعات و تحقیقات بر روی تاریخ، تمدن و فرهنگ منطقه سیستان نشان داده که مردمان این سامان در سالیان دور با حدود 90 نوع بازی بومی و محلی تفریح و سرگرمی داشتهاند.
در واقع بازیهای محلی سیستان را در سه بخش بازیهای سرگرمی و فکری، بازیهای نمایشی در اعیاد و بازیهای ورزشی می توان نام برد.
کدش کدش، کریچو کریچو پندونه، مجل بازی، تغار تغار از جمله بازیهای سرگرمی و تفریحی و کلاچل چل، کیچ زور، چوک بازی، جزو بازیهای نمایشی در اعیاد به شمار می‌روند.
کشتی کچ گردان، خسوخسو و کبدی نیز از جمله بازیهای ورزشی محسوب می‌شوند که از اهمیت ویژه‌ای در سیستان برخوردار بوده اند، در بازیهای محلی ورزشی سیستان بیشتر به جنبه‌های تمرکز حواس، همیاری و افزایش اعتماد به نفس توجه می‌شد.
مطالبی که ذکر شد مختص منطقه شمال استان و منطقه سیستان بود، البته در جنوب استان و منطقه بلوچستان نیز بازیهای مختلفی وجود داشته که متأسفانه پژوهشی در این خصوص صورت نگرفته و خیلی از این بازیها فراموش شده و از بین رفته است.
در مورد بازیهای بومی و محلی استان سیستان و بلوچستان کاری انجام نشده است
معاون فرهنگی و ارتباطات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان درباره فعالیتهای این سازمان در خصوص حفظ میراث معنوی و به خصوص بازیهای فکری و بومی استان، گفت: متأسفانه در مورد بازیهای بومی و محلی استان سیستان و بلوچستان کاری انجام نشده است و با توجه به اینکه میراث معنوی خیلی قوی در استان داریم به طور طبیعی نیاز است که چند سازمان و دستگاه همکاری و مشارکت همه جانبه با هم داشته باشند.
محمدعلی ابراهیمی با بیان اینکه متأسفانه در بحث فرهنگی معمولاً اعتبار خیلی کمی در نظر می گیرند در حالی که باید عکس این باشد، افزود: در سال 1385در منطقه سیستان یک کاری را به همین منظور در قالب جشنواره بازیهای بومی محلی سیستان شروع کردیم و این جشنواره برگزار شد و با استقبال خوبی هم روبرو شد که در این جشنواره چند بازی شناخته شده را به مردم معرفی کردیم و به تعدادی از شرکت کنندگان هم جوایزی اهدا شد.
وی اضافه کرد: سال بعد از آن هم برنامه داشتم که در ایام خاصی هر ساله این جشنواره را برگزار کنیم و سالانه شود ولی متأسفانه این امر صورت نگرفت.
ابراهیمی اظهار داشت: رئیس اداره میراث فرهنگی زابل در سال 1386 اینچنین کاری را در ایام نوروز پیگیری کرد و در کوه خواجه (از اماکن باستانی و تفریحی سیستان) هر ساله در 12 فروردین یک جشنواره فرهنگی ورزشی را با همکاری تربیت بدنی با این عنوان برگزار می کند و در چند بازی محلی مردم را مشارکت می دهد ولی متأسفانه این برنامه تحت تأثیر ایام نوروز قرار می گیرد و خروجی خوبی ندارد.
معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان، بیان کرد: با توجه به اینکه منبع مکتوبی در این خصوص در استان نداریم و هیچ نوع بازی ثبت و مستند شده ای نیست، باید ابتدا یک پژوهش کامل درباره این بازیها انجام شود که مشخص شود اصلاً چه بازیهایی در استان وجود دارد.
وی افزود: البته کارهایی از سوی آقای رئیس الذاکرین از پژوهشگران منطقه در شهرستان زابل در قالب کتابی در پژوهشکده مردم‌شناسی این منطقه انجام شده و در منطقه بلوچستان هم خانمی که از کارشناسان اداره کل تربیت بدنی استان است، تعداد مختصری از بازیهای محلی منطقه را جمع آوری کرده است.
ابراهیمی تصریح کرد: متأسفانه چون کار مستند کاملی انجام نشده است بنابراین باید در گام اول یک پژوهش کامل بر روی بازیهای بومی محلی استان انجام گیرد و سازمانهای مربوطه از جمله تربیت بدنی، میراث فرهنگی و هیئت ورزشهای روستایی استان به صورت مشارکتی یا تخصیص اعتبار به صورت جداگانه با تهیه طرحهایی و در قالب پایان‌نامه‌های دانشجویی این کار را پیگیری کنند.
واحد پژوهش و کارشناس مردم شناس در میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان وجود ندارد
معاون فرهنگی و ارتباطات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان در پاسخ به این سئوال خبرنگار مهر که متولی اصلی این کار کیست، اظهار داشت: متولی اصلی این کار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است و علت اینکه غیر از موارد ذکر شده کار دیگری انجام نشده است به این بازمی گردد که در این سازمان یک واحد پژوهش وجود ندارد.
محمدعلی ابراهیمی تصریح کرد: وجود یک واحد پژوهش در این سازمان لازم و ضروری است و باید در کنار آن یک کارشناس مردم شناس هم حضور داشته باشد که متأسفانه در حال حاضر هیچ یک را در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان نداریم.
وی افزود: هر چند تلاش زیادی برای جذب یک کارشناس مردم شناس انجام شده ولی متأسفانه کسی در استان وجود ندارد و با حقوق و مزایا و امکانات موجود نیز از خارج استان کسی نمی آید و اگر هم کسی جذب شود سعی می کند که در اسرع وقت به استان دیگری انتقال یابد.
ابراهیمی، خاطر نشان کرد: گام اول این است که یک پژوهش کامل و مستند نگاری صورت پذیرد تا مشخص شود که چه بازیهایی بوده و چه بازیهایی در حال حاضر هست و چه بازیهایی از بین رفته و چه تعدادی را میشود احیا کرد .
معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، اضافه کرد: در گام بعدی پس از شناخت باید آن بازیها را به مردم معرفی کرده و حفظ و صیانت کنیم که از بین نروند.
وی افزود: باید پس از آن طرح استفاده ازبازیها را تدوین کنیم و سازمانهایی را که می توانند همکاری کنند تا این بازیها حفظ بماند، تعیین شود.
وی با تأکید بر برگزاری جشنواره و همکاری صدا و سیما برای معرفی بازیهای فکری و بومی استان به مردم، گفت: البته با صدا و سیما رایزنی شده که در خصوص معرفی بازیهای بومی و محلی استان برنامه‌ریزی کند.
ابراهیمی تصریح کرد: همچنین تهیه بنر و بروشور هم در دستور کار قرار دارد اما همه اینها اگر واقعیت را بخواهیم در حد شعار باقی مانده و کار عملی انجام نشده است.
معاون فرهنگی و ارتباطات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان دلایل عدم انجام کار عملی در این خصوص را، کمبود اعتبار، کمبود نیرو، مشکلات خاص استان و اهمیت دادن به کارهای جنبی و حاشیه ای عنوان کرد و اظهار داشت: تا به حال این مقوله درک نشده که این بازیها چه اهمیتی دارند، بعضی فکر می کنند این در حد یک بازی است که انجام میشود و برای سرگرمی است در حالی که در دل این بازیها یک فرهنگ، هویت و شخصیت وجود دارد که عملاً تا مشخص و شناسایی نشوند کسی آن را درک نمی کند.
وی بیان کرد: در دل این بازیها، زمینه حب به وطن و غرور ملی و فرهنگ مردم و شخصیت آنها؛ وجود دارد که متأسفانه تا مستند نشود و همکاری صورت نگیرد و از حالت شعار خارج نشود، نمی شود کار خاصی انجام داد.
معاون فرهنگی و ارتباطات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان اعلام کرد: آماری که از هیئت ورزشهای روستایی و بومی محلی استان گرفته‌ایم، حدس زده میشود از شمال تا جنوب استان 180 بازی بومی محلی و فکری وجود داشته باشد که در مجموع 80 بازی بیشتر شناسایی نشده و متأسفانه بیش از 50 بازی هم از بین رفته است.
محمدعلی ابراهیمی با اشاره به اینکه، خاستگاه اصلی ورزش چوگان استان سیستان و بلوچستان است و تخته نرد بازی فکری مربوط به پنج هزار سال قبل در سیستان پیدا شده، خاطر نشان کرد: بازی "زار و باد" [موسیقی درمانی] در چابهار که با موسیقی خودشان را درمان کرده و بازی هم انجام می‌دهند، از جمله بازیهای بومی در منطقه بلوچستان است.
منبع: خبرگزارى مهر
کلمات کلیدی: زاهدان، سیستان، زابل، آداب و رسوم، بازیهای بومی، شهر سوخته، سرزمین آریایی
ساخته شده توسط Rodrigo ترجمه شده
به پارسی بلاگ توسط تیم پارسی بلاگ.
